MİLGRAM DENEYİ

 

 

 

Sosyal psikoloji ve belki de tüm psikoloji tarihinin en sansasyonel, en çarpıcı, en rahatsızlık verici deneyidir. 1961-62 Yale Üniversitesi'nden Stanley Milgram adlı bir sosyal psikolog uyum ve onun bir türü olan itaatkarlık konularını araştırıyordu. Onu bunlarla ilgilenmeye iten de başta Hitler Almanya'sında olmak üzere yargılanan savaş suçlularının "ben sadece görevimi yapıyordum" şeklindeki savunmaları olmuştu. İnsanların nereye kadar itaat edeceklerini ölçtüğü bu deneyi etik yönden çok hatalı bulunduysa da itaat olgusuna zengin bir iç görü ve de ona bir sürü ödül kazandırdı.
Deney  cezalandırmanın öğrenme üzerindeki etkisini araştırıyordu. Denekler deneye girdiklerinde ya öğretmen ya da öğrenci olmak üzere kura çektiler. Öğretmen rolünde yapmaları gerekense yandaki odada kelime çiftlerini ezberlemeye çalışan ve bir "shock generator"a bağlanmış diğer deneğe yanlış yaptıkça elektrik vermekti.15 voltla başlayarak her bilinmeyen sorunun ardından 15'er artarak 450 volta kadar yükseltilecekti.

Bu şartlar altında oradaki 40 denekten kaçı karşılarındakini öldürebileceklerini bile bile sonuna kadar, 450'e volta kadar gittiler? Bu soru deney yapılmadan önce psikiyatristlere, psikoloji bölümü öğrencilerine sorulduğunda alınan cevap yüzde 1 civarında oldu. Oysa,  gerçeği yansıtan rakam yüzde 65.  40 denekten 24 tanesi 450 volta kadar çıktılar. Psikopat, sosyopat, sadist ruhlu insanlar mıydı bunu yapanlar peki? Hayır. Girdikleri kişilik testleri hiç de öyle demiyordu. Üstelik bu deney defalarca başka deneklerle, başka ülkelerde tekrarlandı, genelde yüzde 65 civarında dolaştı, ama yer yer  yüzde 85'e bile çıktı sonuç.
Kısaca, bu deneyin gözlerimizin önüne serdiği "durumun gücü"dür.